Koud gevat, maar een derde van de jaren geen risico op lentevorst

Na tien jaar wijnbouwonderzoek op pcfruit is één uitdaging heel duidelijk gebleken: lentevorst is één van de grootste problematieken in de Belgische wijnbouw.

De proefwijngaard begint nu aan zijn tiende groeiseizoen en voorlopig is 2025 beloftevol. In tegenstelling tot de meeste andere jaren was er in 2025 geen late lentenachtvorst. Dat is eerder uitzonderlijk, want op de nu negen jaar dat de fenologie in de proefwijngaard van pcfruit werd opgevolgd, waren er maar drie jaren zonder late vorst. Alle andere jaren was er een matig tot zwaar risico op vorstschade.

Klimaatverandering

De winters blijven minder lang koud en temperaturen kunnen in de maanden februari en maart al hoog oplopen. Wanneer de gemiddelde dagtemperaturen in die periode boven de 10°C gaan, worden de wijnstokken actief. Daardoor ontwikkelen de knoppen zich vroeger dan gewoonlijk. Van zodra de knoppen groene delen tonen, zijn ze heel gevoelig voor vriestemperaturen. Wanneer het dan nog vriest, raken de knoppen of scheuten deels of volledig beschadigd.

In het voorjaar volgen we de ontwikkeling van de knoppen jaarlijks op. De eerste observaties bij Chardonnay dateren van 2017. Data van 2016 tot 2025 toont aan dat het moment dat de knoppen uitlopen erg varieert tussen de jaren. Dat komt door variabele temperaturen in de lente. Op pcfruit bereikten we het ‘groene tip’-stadium gemiddeld op 15 april.

Koud gevat

Van de negen jaar dat we de fenologie in de proefwijngaard opvolgen, was er in twee derde van de jaren risico op vorstschade. Dat was in de jaren dat er vorst optrad nadat de knoppen het ‘groene punt’-stadium bereikt hadden (Figuur 1). In die jaren moesten we één of meerdere nachten paraffinepotten aansteken om de proefwijngaard te beschermen. Dat was steeds effectief en bijgevolg was het productieverlies door vorstschade op pcfruit minimaal.

In jaren zoals 2017, 2020 en 2024 kon de vorst tot ernstige schade leiden, omdat de knoppen al vroeg ontwikkelden en het later nog vroor. Eén op drie jaren kon de vorst dus leiden tot een bijna volledig productieverlies. In jaren zoals 2019, 2021 en 2023 viel de laatste vorst vlak voor of na het ontwikkelen van de knoppen. In die jaren was er kans op schade in vorstgevoelige percelen en/of in percelen met een vroege ontwikkeling. De ontwikkeling kan afhangen van het perceel, de ouderdom van de wijnstokken, de variëteit en teelttechnieken zoals het moment van de snoei… Eén op drie jaar (2018, 2022 en 2025) was er geen vorst na de ontwikkeling van de knoppen en moesten we geen actieve maatregelen nemen.

Wat liep er mis in 2024?

Het seizoen 2024 was voor de meesten al voorbij voordat het goed en wel begonnen was. De knoppen ontwikkelden zich vroeg en op 22 april waren op verschillende percelen al twee tot drie bladeren ontwikkeld. In de nacht van 22 en 23 april kondigde zich een relatief typische ‘stralingsvorstnacht’ zonder wind aan voor onze streken. De voorspelde minimumtemperatuur van -2 tot -3°C kon gevaarlijk zijn voor percelen die al vroeg ontwikkeld waren, maar de schade was uiteindelijk erger dan verwacht.

Toen het op vele plaatsen op 22 april rond 18u begon te regenen, daalde de luchttemperatuur onmiddellijk naar ± 4°C. Het stopte pas drie uur later met regenen, waardoor de scheuten kletsnat de vorstnacht in gingen. Temperaturen daalden iets na middernacht op de meeste plaatsen al onder het vriespunt en de vorst hield tot ongeveer 8u ‘s ochtends aan. De temperaturen daalden in enkele gemiddeld vorstgevoelige percelen in het Hageland tot minima van -3°C op 0,5 m hoogte, waarbij lokale opklaringen in het wolkendek een rol speelden. De wind viel vrijwel volledig weg, maar toch was er slechts een beperkte temperatuurinversie (koudere lucht op lagere hoogte) met verwaarloosbare verschillen tussen 0,5 m en 1 m hoog en ongeveer 1,7°C warmere lucht op 15 m hoogte t.o.v. 1,5 m hoogte. De regenbui had dan ook al veel warmte afgevoerd.

Vanaf 23 april werd duidelijk dat de schade op percelen zonder vorstbescherming vaak zeer ernstig was, want niet alleen scheuten met twee tot drie bladeren, maar ook scheuten in ‘groene punt’- of vroegere ontwikkelingsstadia waren grotendeels afgevroren. Die zware schade bij druiven onder natte omstandigheden komt overeen met vaststellingen van Franse collega’s, die recent een herwerkte tabel publiceerden met verschillende kritieke temperaturen onder droge en natte omstandigheden (Figuur 2). Wanneer tijdens een vorstnacht de scheuten nat zijn na regen of wanneer bij hoge RV condensatie op de ranken optreedt, raden we aan die hogere kritieke temperaturen onder natte omstandigheden als richtwaarde te nemen.

Vorstbescherming

Meer info over vorstschade en vorstbescherming wijnbouw en fruitteelt? Neem zeker een kijkje op de pcfruit-website en neem contact met pcfruit voor advies op maat.