Deze inhoud is enkel voor abonnees. Je kan dit artikel lezen door hier in te loggen.
Heb je nog geen account en wil je je graag abonneren op Fruit? Ontdek hier de mogelijkheden.
Kersen- en pruimenonderstammen op het Rootstocks Symposium
- Jef Vercammen
-
pcfruit vzw
Het laatste onderdeel dat op het Rootstocks Symposium in Italië aan bod kwam, waren de onderstammen voor zoete kers en pruim. Het symposium werd georganiseerd door CIVI Italia.
----------------------------------
Â
Deze inhoud is enkel voor abonnees.
Je kan dit artikel lezen door hier in te loggen.
Â
Heb je nog geen account en wil je je graag abonneren op Fruit? Ontdek hier de mogelijkheden.
Â
Hoe kies je een steenfruitonderstam?
Bij appel zagen we het areaal in de VS in de laatste 25 jaar (1995-2020) met 29% dalen, terwijl de productiviteit met 31% steeg. De totale productie ligt daardoor 2% hoger. Bij zoete kers steeg het areaal in dezelfde periode met 69%, terwijl de totale productie bijna is verdubbeld (+ 97%). Volgens Greg Lang (Michigan State University – VS) hangt de keuze van een onderstam voor steenfruit af van:
- het plantsysteem
- de omgevingsfactoren (bodem, klimaat en overkapping)
- het ras
- de beschikbaarheid bij de boomkweker
- de manier van oogsten (hand of mechanisch)
De natuurlijke boomhoogte van pruim is in de VS 8 m, die van appel en peer respectievelijk 12 en 20 m. Bij kers is de natuurlijke boomhoogte 40 m. De invloed van de onderstam en het plantsysteem op de groei is één van de grootste vooruitgangen in de productie van fruit. De groeikracht van de onderstam moet aangepast zijn aan het plantsysteem. Voor een klassieke spil kiest men voor een zwakgroeiende onderstam. Hoe meer opgaande takken, hoe sterker de onderstam moet zijn (Tabel 1).
Wat maakt een goede steenfruitonderstam?
- gemakkelijk te vermeerderen
- compatibel zijn
- de groei remmen
- vroege en hoge producties geven
- aangepast zijn aan de bodem en het klimaat
- tolerant zijn voor ziekten en plagen
De laatste 35 jaar is er op gebied van onderstammen voor kers veel vooruitgang geboekt voor o.a. controle van de groei, vroeg in productie komen. De geschiktheid voor bodem- en klimaattypes moet uitgebreid getest worden (Tabel 2).
Aanvullingen bij Tabel 2:
- Gisela 12 is de enige Gisela-onderstam die geschikt is voor een warmer klimaat.
- De Corette®-onderstammen zijn van Michigan State University.
-
- Veredelaar is Amy Lezzoni
- Moesten gemakkelijk vermeerderbaar zijn.
- Gescreend op virusgevoeligheid voor PDV en PNRSV.
- In Michigan getest met Hedelfinger en Montmorency, in Washington met Bing.
- Moesten vroeg productief zijn
- 7 selecties weerhouden en opgenomen in NC140-trial met verschillende rassen (o.a. Benton, Regina, Sweetheart, …).
- De 7 zijn Cass (aka Corette®1), Clare (aka Corette®2), Clinton (aka Corette®3), Crawfore (aka Corette®4), Lake (aka Corette®5), Lincoln (aka Corette®6) en King (aka Corette®7).
- Crawford, Clinton en Lake vormen vroeger bloembotten dan Gisela 5 (+ 50 %).
- Ook Cass vormt vroeger bloembotten (+ 25 %) dan Gisela 5.
- In sommige bodems kunnen ze veel wortelopslag geven, vooral Clare.
- Clare, Lake en Cass hebben een groeikracht vergelijkbaar met Gisela 5. In Michigan was de productie van Montmorency hoger op deze 3 onderstammen dan op Gisela5.
- Crawford en Clinton zijn zwakker dan Gisela 5. Bij Montmorency gaf Crawford eenzelfde productie als Gisela 5. Clinton was duidelijk minder productief (50 %).
-
Productiekosten in Spanje
Volgens Ignasi Iglesias (Agromillora – Spanje) zijn de productiekosten voor perziken en zoete kersen sterker gestegen dan de prijs. Er is een verschil van 20% t.o.v. de inflatie. Bij steenfruit maken arbeidskosten 45 tot 71% van de productiekosten uit. De combinatie van zwakgroeiende onderstammen en intensieve 2D-systemen kunnen zorgen voor vroege en hogere producties, waardoor de productiekosten dalen. Bij kleinere bomen is ook minder water nodig om te spuiten. Totaal kan dat de kosten met maar liefst 42% verlagen.
De procentuele verdeling van de productiekosten (22.230 euro) van 2022 voor een kersenras (Santina) met een opbrengst van 15 ton/ha en een levensduur van 14 jaar is weergegeven in
figuur 1. De plantafstand bedraagt 5 x 3 m en de bomen zijn opgekweekt als Spaans gobelet-systeem.
In Spanje mag men nog steeds Cultar (paclobutrazol) gebruiken om de groei te remmen. Zonder Cultar wordt de teelt van steenfruit moeilijk. In dat geval heeft men geen keuze en moet er gemechaniseerd worden voor snoei , dunnen, plukken… Er is een machine ontwikkeld voor het snoeien van de binnenzijde van een V-haag.
Veredeling in Rusland
Frank Maas (Varieties International, Nederland) stelde het veredelingsprogramma in Krymsk voor. Dat veredelingsprogramma is in 1935 gestart door Gennady Eremin en wordt vandaag geleid door Victor Eremin. Het doel is om een zwakke tot matig zwakke onderstam te vinden voor steenfruit die vroeg in productie komt en bovendien tolerant is voor droogte, natte bodems, nematoden en ziekten en plagen.
De rechten voor buiten Rusland zijn in handen van Dave en Adam Weil van Varieties International (Oregon, VS). Frank Maas is de adviseur voor Europa. In het veredelingsprogramma wordt gebruik gemaakt van Prunus-species die ofwel zwak groeien, ofwel makkelijk te vermeerderen zijn, ofwel resistent zijn tegen vorst, droogte, natte bodems of bodempathogenen.
Ondertussen zijn reeds verschillende Krymsk-onderstammen geïntroduceerd, nl. Krymsk 1/VVA1 (amandel, abrikoos, nectarine, perzik en pruim), Krymsk 2/VSV-1 (amandel, abrikoos, nectarine, perzik en pruim), Krymsk 5/VSL-2 (kers), Krymsk 6/LC-52 (Kers), Krymsk 7/L2 (kers), Krymsk 86/Kuban 86 (amandel, abrikoos, nectarine, perzik en pruim) en Krymsk 99/AP3 (abrikoos, perzik en pruim.
Krymsk-onderstammen zijn in tegenstelling tot Gisela 6 tolerant voor hittestress. In Nederland staan 250 ha pruimen. Krymsk 1 (VVA 1) is in Nederland de standaard onderstam geworden voor pruimen. Botden & Van Willegen heeft sinds 2002 zo’n 322.505 pruimenbomen op VVA 1 verkocht. Recent zijn er opnieuw een achttal zwakke tot matige zwakke onderstammen voor zoete kers geimporteerd in Europa.
Ook voor amandel, abrikoos, nectarine, perzik en pruim zijn er een achttal zwakke tot matig zwakke onderstammen geïmporteerd in Europa. Die nieuwe rassen zullen geëvalueerd worden i.s.m. Battistini (Italië), Botden & Vanwilligen, Cinca group (Spanje), Boomkwekerij Fleuren en IFO/Dalival.
Krymsk-onderstammen op pcfruit
Op pcfruit had Krymsk 5 een veel sterkere groei dan Gisela 5 (+ 35%). De bomen kwamen ook veel later in productie, de kersen waren wel dikker. Krymsk 5 gaf ook veel wortelopslag.
Veredelingsprogramma van BayOZ (Duitsland)
Soorten resistentie
Volgens Michael Neumüller (BayOZ, Duitsland) bestaan er twee types resistenties voor PPV (Sharka), nl. kwantitatieve en hypersensitieve resistentie. Bij kwantitatieve resistentie komen er weinig virussen voor, maar is de boom geïnfecteerd en kan de infectie doorgegeven worden. Bij hypersensitieve resistentie herkent de boom het virus en sterven slechts een paar cellen af. Een voorbeeld van die laatste is Jojo.
Het voordeel van een onderstam met hypersensitieve resistentie is dat de boom de boomkwekerij virusvrij verlaat en dat de nieuwe aanplant vrij is van virussen (Sharka). De onderstam kan gebruikt worden voor Europese en Japanse pruimen, abrikozen en perziken.
In regio’s waar Sharka onder controle is, beveelt men aan om een onderstam met hypersensitieve resistentie te gebruiken. Eender welk pruimenras kan geplant worden, behalve rassen met een tolerantie of een kwantitatieve resistentie tegen Sharka. In regio’s waar Sharka niet onder controle is, wordt aanbevolen om voor de korte termijn een ras te planten met een tolerantie of een kwantitatieve resistentie tegen Sharka. Voor de lange termijn wordt aanbevolen om een ras en een onderstam met hypersensitieve resistentie te planten.
Sharka-resistente onderstammen
In 2005 is aan de Universiteit van München (Weihenstephan) een veredelingsprogramma voor een resistente onderstam tegen Sharka gestart. In 2013 is dat veredelingsprogramma
overgenomen door BayOZ. Uit de kruising van Prunus domestica x Prunus cerasifera werden twee onderstammen geselecteerd, nl. Docera 6 en Docera 9. Uit de kruising van Prunus domestica x Prunus spinosa werd Dospina 235 weerhouden. Uit de getoonde resultaten blijkt dat Dospina 235 op de meeste testlocaties hogere opbrengsten haalt dan Wavit en dat Docera 6 meestal lagere opbrengsten haalt. Docera 9 heeft de sterkste groeikracht. Er is een tendens dat bij Dospina 235 de vruchten iets dikker zijn. Dospina 235 is een onderstam die resistent is voor Sharka. Ook de verspreiding van Sharka wordt voorkomen met die onderstam. De groeikracht is te vergelijken met Wavit en Weiwa, maar zowel productie als vruchtmaat zijn iets beter.
De onderstam heeft een groot wortelgestel en er komt
weinig wortelopslag voor. Er is een goede compatibiliteit
met alle pruimenrassen. Dospina 235 is ook compatibel met
abrikoos en perzik, maar dat moet verder getest worden.
WeiGi-onderstammen uit Duitsland
Sjaak Walraven (Boomkwekerij Fleuren, Nederland) stelde de verschillende WeiGi onderstammen voor. Dat zijn kruisingen van Gisela en Weiroot-onderstammen. De kruisingen zijn uitgevoerd in 1989. Peter Stoppel is de licentiehouder. Uiteindelijk werden er vijf onderstammen geselecteerd, waarvan vier gecommercialiseerd zijn:
- WeiGi 2 heeft de zwakste groeikracht, vergelijkbaar met Gisela 5. WeiGi 1 groeit sterker dan Gisela 5. WeiGi 4 heeft de sterkste groeikracht, gevolgd door WeiGi 3. WeiGi 5 wordt niet gecommercialiseerd. Meer info op www.weigi.com.
- WeiGi 1 heeft een groeikracht vergelijkbaar met Gisela 6 en wordt aanbevolen voor Centraal-Europa, vooral op verse grond voor zelfbestuivende rassen. WeiGi 1 is minder gevoelig voor hitte- en waterstress dan Gisela 6 doordat de onderstam diep wortelt. WeiGi 1 wordt niet aanbevolen voor gebieden met veel regen en bij herinplant.
- In Centraal-Europa en op lichte gronden groeit WeiGi 2 iets sterker dan Gisela 5. De productie is vergelijkbaar, maar de kersen zijn iets dikker. Het kan zijn dat de eerste jaren de groei wat minder is, maar daarna groeit WeiGi 2 wat sterker dan Gisela 5. WeiGi 2 is compatibel met de meeste gangbare rassen.
- WeiGi 3 en WeiGi 4 hebben een groeikracht tussen Gisela 6 en Colt en worden aanbevolen voor minder vruchtbare gronden. Ze zijn ook geschikt voor zelffertiele rassen en voor plantsystemen zoals Spanish Bush, UFO… Die onderstammen zouden ook geschikt zijn bij herinplant.
WeiGi op pcfruit
Ook op pcfruit was de groeikracht van WeiGi 1 sterker dan die van WeiGi 2, maar deze laatste had toch een sterkere groeikracht dan Gisela 5.
Wavit en Gisela-onderstammen in Duitsland
In zijn presentatie stelde Johannes Feldmann (Consortium Deutscher Baumschulen GmbH, Duitsland) Wavit en een aantal Gisela-onderstammen voor.
Wavit-onderstammen
Wavit is geselecteerd uit een zaailingenpopulatie van Wangenheim door boomkwekerij Schreiber uit Oostenrijk. Wavit is compatibel met de meeste pruimen- en abrikozenrassen. Hij is zeer winterhard. Bomen op Wavit komen vroeg in productie en vragen 15 tot 20% minder snoeiwerk. Wavit vormt weinig wortelopslag.
Gisela-onderstammen
Gisela 6 is compatibel met de meeste rassen en is geschikt voor veel bodem- en klimaatomstandigheden. De eisen voor bodem en water zijn minder dan voor Gisela 5. Enkel in winderige en natte gebieden is Gisela 6 minder geschikt, want hij kan niet zonder steun en er is een gevaar voor Pseudomonas. De groeikracht is sterker dan die van Gisela 5. De bomen komen vroeg in productie en halen hoge producties. Gisela 6 vormt weinig wortelopslag. De onderstam is winterhard en tolerant voor virussen die overgedragen worden door pollen. De takken zijn vlak ingeplant. Uit een proef in Laimburg blijkt dat Gisela 6 geschikt is voor herinplant. Gisela 6 is ook geschikt voor zure kersen.
Gisela 13 groeit 15 tot 25% sterker dan Gisela 5. Hij is geschikt voor zelffertiele rassen, herinplant en suboptimale omstandigheden. Bomen op Gisela 13 lopen vroeger uit dan die op de andere Gisela-onderstammen. Gisela 13 is ook geschikt voor zure kersen. Gisela 17 groeit 30 tot 40% sterker dan Gisela 5. Volgens J. Feldmann is Gisela 17 de gemakkelijkste Gisela-onderstam. Gisela 17 is ook geschikt voor zure kersen.
Momenteel worden proeven voorbereid met vijf nieuwe Gisela-selecties. Die selecties zouden een betere resistentie tegen hitte en droogte hebben dan Gisela 5. De productie en vruchtmaat zijn gelijk aan of beter dan Gisela 5. De selecties zijn ook beter geschikt voor suboptimale omstandigheden.
Gisela-onderstammen op pcfruit
In proeven op pcfruit met Kordia als ras hebben zowel Gisela 12 als Gisela 13 en Gisela 17 een veel sterkere groei dan Gisela 5 (Foto 1). Zeker voor percelen met verse grond zijn zowel Gisela 12 (Foto 2) als Gisela 13 (Foto 3) en Gisela 17 (Foto 4) te groeikrachtig. Mogelijks is de onderstam wel geschikt bij herinplant. Die optie onderzoeken we momenteel verder.
Besluit
Ook in de veredeling van onderstammen voor zoete kers en pruim beweegt er heel wat. Het is duidelijk dat de keuze van de onderstam moet afhangen van o.a. het plantsysteem, de omgevingsfactoren (bodem, klimaat en overkapping), het ras… Ook uit de ervaringen met sommige van de voorgestelde onderstammen op pcfruit blijkt duidelijk dat het belangrijk is de (nieuwe) onderstammen te testen onder onze teelt- en klimaatomstandigheden.
